आनुवंशिकता, पूर्वीची गर्भधारणा, शारीरिक क्रियाकलाप आणि शरीराचे वजन यासह व्यक्तीनुसाक रजोनिवृत्तीची तारीख बदलते. मासिक पाळी (Menstrual Cycle) लांबते आणि रजोनिवृत्ती जसजशी जवळ येते तत्पूर्वी पाळी अधिक अनियमित होते. या टप्प्याला पेरीमेनोपॉज (Perimenopause) म्हटले जाते. रजोनिवृत्ती जवळ आलेल्या स्त्रीला त्याचा काही वर्ष आधीच त्याची सूचक लक्षणे जाणवू लागतात. यालाच पेरीमेनोपॉझल टप्पा असे म्हटले जाते. अंत:स्त्रावांच्या पातळीमध्ये होणा-या बदलांना म्हणजे हार्मोनल चेंजेसना (Hormonal Changes) तर रजोनिवृत्तीपूर्व काळापासून अर्थात पेरिमेनोपॉजच्या दरम्यानच सुरुवात झालेले असतात. हे बदल चार वर्षांपर्यंत किंवा कधी-कधी तर दशकभरही जाणवतात. या काळामध्ये 80 टक्‍के स्त्रियांवर रजोनिवृत्तीच्या लक्षणांचा परिणाम होतो. तर पोस्टमेनोपॉज हा शेवटच्या मासिक पाळीच्या नंतरचा कालावधी आहे. याबाबत आम्ही अधिक माहिती घेतली डॉ. शालिनी विजय, प्रसूती आणि स्त्रीरोगतज्ज्ञ, मदरहूड हॉस्पिटल, लुल्लानगर यांच्याकडून. जेव्हा अंडाशय दर महिन्याला अंडी सोडणे बंद करतात आणि मासिक पाळी पूर्णपणे थांबते, तेव्हा याला रजोनिवृत्ती म्हणतात.
लवकर रजोनिवृत्तीची कारणे कोणती?
- ४५ ते ५८ वयोगटातील (५% व्यक्तींना ४० ते ४५ वयोगटात म्हणजेच लवकर रजोनिवृत्ती होते)
- गर्भाशयाच्या विच्छेदन शस्त्रक्रियेमुळे (हिस्टरेक्टॉमी) लवकर रजोनिवृत्ती
- केमोथेरपी किंवा रेडिएशन उपचार
- अंडाशयातील अंड्यांची कमतरता
- अॅस्ट्रोजेन पातळी कमी होणे हे रजोनिवृत्तीच्या सर्वात लक्षणीय परिणामांपैकी एक आहे. यामुळे विशिष्ट लक्षणे उद्भवतात, जी वेगवेगळ्या प्रकारे जाणवू शकतात.
रजोनिवृत्तीशी संबंधित काही शारीरिक बदलांची उदाहरणे खालीलप्रमाणे आहेत
वजन वाढणे – प्रीमेनोपॉज (Pre Menopause) ते रजोनिवृत्तीच्या (Menopause) संक्रमणादरम्यान, दोन ते पाच पौंड वजन वाढणे सामान्य आहे. इस्ट्रोजेनच्या पातळीत घट झाल्यामुळे, हे घडते.
- वारंवार शरीराचे तापमान गरम वाटणे आणि हलका घाम येणे
- निद्रानाश – हार्मोनल बदलांमुळे कधीकधी झोप लागणे कठीण होऊ शकते, ज्यामुळे निद्रानाश होतो
- हार्मोनल चढउतारांमुळे मूड बदलू शकतात जे आनंद, उदासीनता आणि नैराश्यामध्ये बदलतात
- हाडांमध्ये बदल होतात तसेच हाडांची घनता कमी झाल्यामुळे फ्रॅक्चरचा धोका वाढू शकतो
- सेक्स ड्राइव्हमध्ये बदल: इस्ट्रोजेनची पातळी कमी झाल्यामुळे सेक्स ड्राइव्ह (कामवासना) कमी होते
- स्मरणशक्तीसंबंधीत समस्या – रजोनिवृत्ती दरम्यान स्मरणशक्तीच्या समस्या या अल्झायमर रोगाचा धोका वाढवू शकतात
या लक्षणांसह, रजोनिवृत्तीच्या स्त्रियांना सामान्यतः थकवा, नैराश्य, सांधे आणि स्नायू दुखणे, डोकेदुखी, हृदयाची धडधड वाढणे, योनीमार्गातील कोरडेपणा, दृष्टी बदलणे, कमकुवत स्नायू आणि मूत्राशय नियंत्रणातील समस्या यांचा सामना करावा लागतो.
रजोनिवृत्तीनंतर योनिमार्गात बदल
रजोनिवृत्तीपूर्वी इस्ट्रोजेन योनीची लवचिकता आणि ओलसरपणा टिकवून ठेवते. योनीतील अस्तर लैंगिक क्रियाकलाप आणि प्रसवादरम्यान त्याच्या जाडीमुळे वाढू शकते. इस्ट्रोजेनच्या पातळीत मोठ्या प्रमाणात घट झाल्यामुळे रजोनिवृत्तीनंतर योनी वारंवार पातळ, कोरडी आणि कमी लवचिक राहते.ज्या लोकांना ही स्थिती विकसित होते त्यांना योनिमार्गात वेदना, योनीच्या आत आणि आजूबाजूला खाज सुटणे, कोरडेपणा आणि चिडचिड, योनीमार्ग घट्ट होणे किंवा लहान होणे, योनीतून घट्ट किंवा चिकट स्त्राव, जळजळ, योनीमार्गातील त्वचेची जळजळ होणे, लैंगिकक्रिये दरम्यान योनी कोरडी पडणे यांचा अनुभव येऊ शकतो. तसेच वारंवार यीस्ट संक्रमण आणि मूत्रमार्गाच् संक्रमण (UTI) उद्भवू शकते. समागम किंवा योनी प्रवेशादरम्यान अस्वस्थता आणि रक्तस्त्राव होण्याव्यतिरिक्त, ही सर्वच लक्षणे (वैद्यकीय स्थिती तांत्रिकदृष्ट्या डिस्पेरेनिया म्हणून ओळखली जातात).
रजोनिवृत्तीपूर्वी योनी सामान्यतः अम्लीय असते, परंतु रजोनिवृत्तीनंतर ती अधिक अल्कधर्मी बनते, ज्यामुळे मुत्रसंसर्गाचा धोका वाढतो. रजोनिवृत्तीनंतर स्त्रियांमध्ये इस्ट्रोजेनची पातळी कमी असते त्यांना योनिमार्गाचा दाह आणि यूटीआयमध्ये वाढ होते.
काहींना रजोनिवृत्तीच्या वेदना होतात तसेच लैंगिक इच्छा कमी झाल्याची तक्रार केली जाते . सेक्स ड्राइव्हमधील बदल योनिमार्गाच्या लक्षणांमुळे देखील प्रभावित होऊ शकतात.
शेवटी, प्रत्येक व्यक्ती रजोनिवृत्तीच्या आसपास योनिमार्गातील बदल वेगवेगळ्या प्रकारे अनुभवते. खालील संकेत आढळतात:
- योनिमार्ग पातळ, कोरडे होणे आणि लवचिकता कमी होणे
- गर्भाशय ग्रीवाचा ओलसरपणा कमी होणे
- लैंगिक संभोगादरम्यान (Sex) जाणवणारी अस्वस्थता
- लैंगिक क्रियाकलाप दरम्यान व्हल्व्होव्हॅजाइनल फाटण्याची शक्यता वाढते
- पेल्विक ऑर्गनचा (Pelvic Organ) प्रोलॅप्स (योनीच्या भिंतींमध्ये फुगवटा)
- प्यूबिक हेअरची (Pubic Hair) कमतरता
ही माहिती तुम्हाला कशी वाटली ते आम्हाला नक्की कमेंट करून सांगा. अधिक माहितीसाठी वाचता राहा dazzlemarathi.com